Vücut Şeması

Vücut Şeması


İnsanın vücuduna ilişkin temsili, H. Head'de 'vücut şeması' (1911), P.
Schilder'de 'vücut imajı' (1923) terimleriyle ifade edilmiştir. Genel
olarak, bu iki terimi kullanıldıkları metin alanlarına göre birbirinden
farklılaştırmak daha doğru görünmektedir.

Vücut şeması, daha ziyade vücudun mekândaki pozisyonu ve farklı vücut
parçalarının durumunun az çok bilinçli bir temsilini ifade etmektedir.
Burada, insanın belirli bir andaki ve dolayımsız çevresindeki aktüel
vücudu söz konusudur. Bu şema, büyük ölçüde değişmezlik göstermektedir.
Buna karşılık vücut imajı, bireyin geçmiş yaşantılarından, vücuduna
ilişkin deneyimlerinden ve kültürel normlardan etkilenen bir temsile
göndermektedir.

İnsanın vücuduyla ilişkisinin temel biçimi, yorgunluğunu, acısını veya
ağrısını hissettiği, rehavet veya gevşeme duyduğu vücuduyla, yani onun
içten algıladığı ve kavradığı yaşayan bir gerçeklik olarak vücuduyla
ilişkisidir. İkinci biçimi, dıştan kavranan vücutla ilişkidir ve bu
ilişki, tarihsel-kültürel niteliklidir.

Nitekim, vücudun bugünkü anlamda, bakılan, seyredilen, sevilen, bakım
yapılan ve hatları çizilen, kalıba sokulan bir obje olarak kavranışı,
modernlikle ilişkilendirilebilir (Chappuis, 1994).

Burada vücut, diğerinin bakışına sunulan ve diğeri tarafından takdir
edilen; duruma göre kişiler arası iletişimde köprü veya engel rolü
oynayan, bireyi sergileyen veya gizleyen karmaşık bir 'şey'dir.
Gittikçe daha genel bir nitelik kazanan bu anlayışta, çekici,
cezbedici, diğeri tarafından beğenilen bir vücuda sahip olmak veya
vücudunu diğerlerinin dikkatini çekecek veya diğerleri üstünde bir güç
elde etmeyi sağlayacak ahenkli bir biçime sokmak önem kazanmaktadır.

Vücudun bir arzu veya kıskançlık, güç veya zayıflık vasıtası haline
dönüşmesi, modernlik ile refleksif düşüncenin ortaya çıkışı arasındaki
ilişkiye bağlanabilir. Vücudun kutsal olmaktan çıkışı, insanın
vücuduyla ilişkisinin dış bir koda göre düzenlenmesi yerine, bizzat
insanın gözüyle görülmesine göndermektedir. Bunun için vücudun bireyden
koparak ayrılması gerekmektedir. Kuşkusuz bu kopuş sancılı ve
diyalektik bir özelliktedir.

Zira vücudumuz diğerinin ve bizim gözümüzde kimliğimizin konumlandığı
yer olarak, bize ait olmaya devam etmekte ve varlığımızı ortaya
koymakta, ancak aynı zamanda sürekli diğerinin bakışına göre
'baktığımız, ilişki kurduğumuz bir obje olarak işlemekte ve diğerinin
varlığını ortaya koymaktadır (Chappuis, 1994).

Vücut imajı, çağımızda benlik sunumunun önem kazanmasıyla, bireyler
açısından önemli bir kaygı konusuna dönüşmüştür. İnsan vücuduna yönelik
yeni bir hizmet ve endüstri sektörünün ortaya çıkması, modern
toplumlarda bu kaygının ne kadar yaygın olduğunu göstermektedir. Bu
kaygı beslenme alışkanlıkları, sportif etkinlikler, estetik cerrahi ve
estetik bakım hizmetleri gibi alanlarda yepyeni norm ve davranışların
doğmasına yol açmıştır. Günümüzde vücut, benlik amblemi statüsüne
yükselmiştir (Bloch ve ark. 1997).