"İnsan yalan söylerken ne yapar?"

tarafından **chatlak** Ptsi Kas. 03, 2008 4:38 pm

İnsan yalan söylerken ne yapar?" veya "Bir insanın yalan söylediğini nasıl anlayabilirim?" sorusu
bu seminerler sırasında en çok sorulan sorulardan biriydi. Bu sebeple
bu konuyu ayrı bir başlık altında toplamayı ve konuyla ilgili yapılan
araştırmaları, bu araştırmalardan elde edilen bilgileri ve en önemlisi
bu bilgilerin geçerlilik derecelerini özel bir bölümde toplamayı uygun
bulduk. Sosyal hayatta birçok durumda, insan kendi gerçek duygularını
gizlemek ister, ancak herhangi bir biçimde kendisini ele verir. Bir
topluluk içinde kişi sinirli, gergin ve hatta korkuyor olabilir fakat
yüzüne iliştirdiği bir gülümsemeyle mutluluk maskesi taşıması
mümkündür. Dikkatli bir gözün algılayabileceği bazı küçük ipuçları iç
ve dış dünyalar arasındaki bu farkın anlaşılmasına yardımcı olur.
İnsanlar yalan söyledikleri zaman en başarılı şekilde kontrol
ettikleri, yüz ifadeleridir; İnsan en çok mimiklerinin farkında olduğu
için yalan söylerken en çok ve en iyi yüzünü kontrol eder. Çünkü insan
yalan söyleyeceği zaman yüz mimiklerini kontrol etmek için bilinçli bir
çaba harcamaktadır. Hiç şüphesiz çok dikkatli bir gözlemci veya uzman
için yalan söyleyen biri mimikleriyle de çok sayıda ipucu vermektedir.
Ancak genel olarak düşünüldüğünün aksine, bir kişinin yalanını yüzüne
veya gözüne bakarak anlamak pek kolay değildir.

Yalan Çeşitleri

İnsanların birbirlerine söyledikleri yalanları dört grupta
değerlendirmek mümkündür. Birinci grupta kişinin söylediği yalanın,
karşısındaki tarafından bilindiği fakat karşı çıkılmadığı
ortak-yalanlar vardır. Kendisine yapılan akşam yemeği önerisinden
hoşnut kalmayan hanım, daveti yapan kişiye "işim var veya "başkasına
sözüm var" der. Bunu söylerken karşısındakinin söylediği yalanı
anladığını bilir. Ancak iki taraf için de durumun bu şekilde
algılanması uygundur. Daveti yapan kişi, konuyu mazeret yönünde
geliştirebilir ve şehir hayatında herkesin programının kaçınılmaz
olarak çok yüklü olduğunu söyler. Bu şekildeki ortak-yalanlar
insanların gündelik hayatlarında önemli bir yer tutar. İkinci grupta
yer alan yalanlar, doğrusu ortaya konamayacağı için karşı çıkılmayan
yalanlardır. Buna örnek eşi kendisini terk eden birinin bir kokteyl
partide mutlu bir görüntü sergilemesidir. Bu kişi beraberliğini
bitirmekten ötürü çok mutlu olduğunu ifade eder ve dinleyenler bunun
doğru olmadığını bilirler. Ancak buna kimse karşı çıkamaz. Bu kişi gece
boyunca izlenecek olursa, söyledikleriyle iç dünyası arasındaki
çelişkiyi ortaya koyacak birçok açık verebilir. Ancak bu yalanın ortaya
çıkması kimseye yarar sağlamayacağı için, kimse konunun üzerine gitmez.
Üçüncü grupta profesyonel yalancıların söyledikleri. yalanlar bulunur.
Burada "profesyonel yalancı" tanımı "mesleği gereği yalan söylemek
zorunda olan" anlamında kullanılmaktadır. Diplomatlar, politikacılar,
avukatlar, reklamcılar, halkla ilişkiler şirketlerinin temsilcileri,
falcılar, sihirbazlar, eski eşya satıcıları (antikacılar) için yalan
bir hayat biçimidir. Bu kimseler, karşılarındaki kişilere konuyla
ilgili olarak sadece onların hoşlarına gidecek olanları söylemekte çok
ustadırlar.Bu kimseler yalan söyleme becerilerini öylesine geliştirip
parlatırlar ki, insanlar bu yalanları duymak için can atarlar, teşvik
ederler ve bundan mutluluk duyarlar. Bu grupta yer alanlar yalan
işaretlerinin çok azını gösterirler.Dördüncü grupta ise, işi yalan
söylemek olmayan sıradan insanların söyledikleri ve kendilerine yarar
sağlayan küçük veya büyük yalanlar gelir. Bunlar fark edildiği zaman
"yalan" diye adlandırılan adi yalanlardır. Kitapta daha önce yer
verdiğimiz önemli bir gerçeği burada bir kere daha hatırlatalım: "İnsan
ağzıyla yalan söyleyebilir ancak bedeniyle asla". Bu sebeple
söylediğinde dürüst olmayan birinin, davranışlarıyla sözlerinin doğru
olmadığı konusunda bazı ipuçlarıyla kendisini ele vermesi kaçınılmazdır.

Yalan İşaretleri

Yalan söylerken insanların davranışlarında gözlenen farklılıklar çok
sayıda araştırmaya konu olmuştur. Bu araştırmalardan çıkan sonuçlar
şöyle özetlenebilir:

1- Yalan söyleyen kişilerin elleriyle
yaptıkları jestler azalmaktadır. Normal olarak el jestleri ifadeyi
güçlendirmek amacıyla yapılır. Kişi büyük çoğunlukla konuşulan
kelimelerin anlamını artırmak için yaptığı el hareketlerinin farkında
değildir. İnsan konuşurken elini salladığını bilir ancak ellerinin
gerçekte ne yaptığını bilmez. Ellerinin bir şeyler yaptığını bilmek,
ancak ne yaptığını tam olarak bilmemek kişiyi şüpheye düşürür ve
böylece ellerin hareketleri azalır. Belki de insan içinde yaşadığı
çelişkiden ötürü ellerinin kendisini ele vereceğinden çekinir ve
ellerini ya cebine sokar, ya üzerine oturur veya bir eliyle diğerini
tutar. Bu kendi kendine temas zor zamanda anne elinin tutulması yerine
geçerek, iç gerginliği de hafifletir.

2- Yalan söyleyen kişinin elini yüzüne götürme
ve yüz çevresine değdirme sayısı artmaktadır. Bir konuşma sırasında
insan elini arada sırada yüzüne götürür. Ancak kişinin samimi olmadığı
bir görüşme sırasında bu jestin sayısında çok büyük ölçüde artış
görülmektedir. Elin
yüze gitmesi sırasında yapılan hareketler çeneyi tutmak, dudaklara
bastırmak, ağzı örtmek, burna değmek, yanağı ovuşturmak, gözün altını
kaşımak, kulak memesini çekmek ve saçla oynamaktır. Bir yalan sırasında
bütün bu jestlerin sayısında artış görülmekle beraber ağzı örtmek ve
burna değmek jestlerinde adeta patlama olur. İnsan yalan söylerken
neden ağzını kapatır? Bunu tahmin etmek çok zor değildir. İnsan
ağzından çıkacak kelimeleri tutmak ve yaptığını örtmek ihtiyacındadır.
Elin ağzı örtmesi çeşitli biçimlerde olur. Parmaklar dudakların
üzerinde trampet çalabilir, işaret parmağı üst dudak üzerinde durabilir
veya el ağzın hemen yanında durabilir. Çocuklar yalan söylerken
elleriyle ağızlarını kapatırlar. Hiç şüphesiz yetişkinler için elin
ağza gitmesi, kişinin yalan söylediği konusunda tek belirleyici hareket
değildir. Kişi söylediği konusunda tereddüt içindeyse, hata yapmaktan
korkuyorsa, zaman kazanmak istiyorsa da eli ağız çevresinde olabilir.
Bu sebeple elin burna gitmesi, ağzı örtmesine kıyasla daha gelişmiş,
ince ve soyutlanmış bir harekettir. Ağızı örtmeye gelen el, hemen
yukarda bulunan burna uzanır ve böylece daha sembolik ve stilize bir
hareket yapılmış olur. Yalan söyleyen veya ağzından çıkanlar konusunda
yeterince samimi olmayan bir insanın elinin burnuna gitmesinin en
önemli sebebi fizyolojiktir. Çünkü yalan söylediği sırada bir iç
gerginlik yaşayan insanın bedeninde birçok fizyolojik değişiklik olur.
Kan basıncının yükselmesi, kalp vurum sayısının artması, ter bezi
faaliyetlerinin artması gibi yalan söylerken kaydedilen fizyolojik
değişikliklerin yanı sıra burunda bir kaşınma duygusu yaşanır. Coldoni
nin ünlü masalında yalan söyleyen Pinokyo nun burnunun büyümesi
sebepsiz değildir. Yazar son derece önemli bir gerçeği yakalamış ve
abartarak çocuk literatürüne geçirmiştir.

3- Yalan söyleyen bir insamn konuşurken beden
hareketlerinde bir artış olmaktadır. Yalan söylendiği zaman duyulan
rahatsızlık ve huzursuzluk, özellikle otururken kişinin durumunda
değişiklik yapmasına, oturduğu koltukta öne-arkaya veya sağa-sola
hareket ederek, pozisyon değiştirmesine sebep olmaktadır. Bu pozisyon
değişikliğinin ardında büyük bir ihtimalle "Keşke başka bir yerde
olsaydım" duygusu yatmaktadır. Oturur durumda artan beden hareketleri
televizyondaki açık oturum, panel veya sohbet türü programlarda sık sık
görülmektedir. Özellikle "Kırmızı Koltuk" programında birçok konuk
kendilerini güç durumda bırakan sorularda koltuğun sınırlarını zorlayan
hareketler ve koltuk üzerinde mini gezintiler yapmaktadır.

4- Yalan söyleyen bir kişinin el jestleri
azalırken, el sallama hareketi artmaktadır. Belki de böylece kişi elini
silkme biçiminde hafif hafif sallayarak, sözleriyle ilgili sorumluluğun
kendisine ait olmadığını anlatmak istemektedir.

5- Yalan söyleyen bir insanın yüz ifadesi
büyük çoğunlukla normale çok yakındır. Bu alanda uzmanlaşmadan, bir
kişinin mimiklerine bakarak yalan söylediğini anlamak çok güçtür. Yüz
ifadesinde yalanı ele veren en önemli ipucu, kişinin gözlerini sık sık
konuştuğu kişiden kaçırmasıdır.

Bu araştırmalardan elde edilen bilgileri mutlak doğrular olarak değil,
geçerIiliği tekrarlanmasına ve izlediği sıraya bağlı -her şeyden
önemlisi- kişinin içinde bulunduğu bağlamın değerlendirilmesiyle anlam
kazanan bir anahtar olarak kabul etmek gerekir. Yukarıda sıralanan
özelliklerin varlığı kişinin yalan söylediğini değil, yalan söyleme
ihtimalinin olduğunu gösterir. Bu araştırmaları sınamak için çalışmalar
yapan başka araştırmacılar, yukarda sıralanan davranışların yalan veya
samimiyetsizliği ortaya çıkartmak için kulIanılacak anahtarın kendisi
değil, ancak bir parçası olduğunu söylemektedirler. Örneğin, bir
konuşma sırasında birdenbire büyük bir suçlamayla karşılaşmamız
durumunda, bocalamamız, birçok kere elimizi yüzümüze götürmemiz,
oturduğumuz yerde huzursuzluğumuzu yansıtan hareketler yapmamız
mümkündür. Bu durumda suçlamaları yerinde, savunmalarımızı da gerçek
dıŞl olarak mı kabul etmek gerekir? Benzer şekilde iş için mülakata
çağrılan bir kişi, kendisine sorulan sorularla bunaldığı zaman elini
birçok defa yüzüne götürebilir ve oturduğu yerde huzursuzluk işaretleri
gösterebilir. Bütün bunların, adayın vereceği bilgilerin nasıl
değerlendirileceğini bilememesinden ve hata yapmak endişesinden
kaynaklanmaSi da muhtemeldir.Sıralanan sebeplerden ötürü bu işaretleri
yalan söylemenin aşikar delilleri olarak değil, beynimizin içindeki
düşünceler ve gerçek duygularla, dış dünyaya yansıyan ifadelerin bir
çelişkisi olarak kabul etmek daha yerinde olur. Bu çelişki gerçek bir
yalan olabileceği gibi, samimiyetsizlik, tereddüt veya şüphe de
olabilir.

__________________