M O N T A J

Montaj; resim ve yazı filmlerini, her baskı rengi için ayrı olmak üzere
toplayıp belli bir plana göre boyutlarını değiştirmeyen tam saydam bir
folye üzerine, ayarlı olarak yapıştırmaktır.
Kullanılan resim ve yazı malzemeleri tire ve tramlıdır. Basılacak iş 4 renkli ise montaj, 4 renk için ayrı ayrı yapılır.
Çok renkli montajlar için tam saydam Taşıyıcılar kullanılır. Bu
taşıyıcılar polyester, PVC, triasetat veya polistrol gibi folyelerdir.
Bu folyelerden önce, montaj taşıyıcı olarak cam kullanılırdı. Camın
avantajı, tam şeffaf oluşunun yanında, boyutlarında hiçbir değişiklik
olmamasıdır. Cam, kolay kırılması ve özellikle büyük ebatlı montaj
işlerinde taşıma ve çalışma zorluğu olduğundan 1937 de Hans Eggen
astralonun montaj için en elverişli taşıyıcı olduğunu tespit etmiştir.
İyi bir montaj folyesinin boyutlarını değiştirmeme ve tam şeffaf olma
özelliklerinin yanı sıra, parlak ve pürüzsüz olması ve dolayısıyla kir
tutmaması, ayrıca düz durması gerekir. Montajda temizlik çok önemlidir.
En küçük pisliğin kalıba geçmesi orijinali bozacağından folyelerin
alkolle silinmesi ve antistatik bezle tozdan arındırılması gerekir.
Ancak antistatik bez kullanımında aşırıya kaçılırsa, filmlerin
seloteyple yapıştırılması zorlaşır. Mat montaj folyelerinde bu zorluk
yoktur. Fakat bunlar daha çabuk pislenirler ve mat folyeler
kullanılırsa kalıbın poz süresi biraz daha uzar.
Filmler, mutlaka ışığı geçiren bir zemin üzerinde toplanmalıdır. Bu
işlem tek renkli işlerde kolaydır. Fakat çok renkli işlerde
rehberle(kılavuz) iş görüldüğünden, montaj zorlaşır. Çok renkli işlerin
montajında, her rengin filmleri üst üste doğru oturmalıdır.
Reprodüksiyon atölyesinde orijinallerden hazırlanan filmler, montaj
atölyelerine kopya tekniğine göre " Pozitif veya Negatif " olarak
teslim edilir.

Montaj Yapımı ve Gerekli Olan Malzemeler
Montaj yapımında
kullanılan teknik donanım, montaj masası, trase, astrolon, film,
rehber, mili metrik folye, film kesme makinesi, kretuar, makas, pamuk,
ispirto, cetvel, lüp ve bunların muhafazası için kullanılan dolaplardır.
Montaj masasının üstünde ışık kutusu, içinde ise flüoresan tipi soğuk
ışık veren lambalar olmalı ve üstteki buzlu cam mili metrik taksimatlı
olmalıdır. İleri ve yana hareket eden cetveller de hassas montaj için
önemlidir. Çizgi çekme tertibatı ise iyi cins montaj masası için
gerekli bir aksesuar teşkil eder. Montaj masası yukarıda belirtilen
aksesuarlara sahip olmayabilir, yalnızca ışık kutulu ve 4 ayaklı bir
masa biçiminde olabilir. Aksesuar zenginliği montajcının işini
kolaylaştırarak daha hassas çalışma imkanı verir.
Montaj için önce baskı ölçüsündeki bir kâğıt üzerinde mili metrik
hassasiyette bir plan hazırlanır. Bu planda, hangi resim veya yazının
nereye geleceği işaretlenir. Bu plana göre mili metrik folye üzerine
yerleştirilen montaj folyesi üzerine resim ve yazılar seloteyple
yapıştırılır. Film kenarlarının resmin çok yakınından kesilmemesine
dikkat edilmelidir. Resimler arasında en az 5 mm. lik bir yapıştırma
payı bulunmalıdır. Yapılan iş buna müsait değilse şeffaf bir yapışkan
ile filmler alttan yapıştırılabilir.

Trase(baskı taksimat kartonu) : İlk rengin montajı için altlık olarak
hizmet eder. Bu nedenle itina ile çizilmelidir. Trase, iyi bir bristol
karton üzerine yapılır veya hazır olarak mili metrik kâğıda çizilir. Bu
işlem için, alttan ışıklandırılmış, sabit demir cetvelli özel montaj
masası kullanılır. Taksimat, basılacak işe ve işin forma sayısına göre
yapılır. Çizim sıralaması şöyledir :
Temel çizgiler
1. Kâğıdın Ebadı
2. Baskı Başlangıcı
3. Sayfa Dağıtımı
Yardımcı çizgiler
1. Kesim
2. Metinli Sayfa
3. Ara Kesim
4. Sayfa Numara Yerleri
5. Rehberler
6. Forma Numara Yerleri
7. Kâğıt Ortasını Belirten Çizgi
Ayrıca makas payı, iş numarası, işveren firmanın adı ve renk sayısının da trase üzerinde belirtilmesi gerekir.
Astralon ve benzeri folyeler trase üzerine montaj masasında şeffaf
bantla sabitleştirilir. Astralon elektrikli olduğundan tozları mıknatıs
gibi kendine çeker. Bu yüzden folyelerin tozlardan arındırılması
gerekir. Temizleme işlemi esnasında daha önce var olan elektriklenme
daha da artar. "Antistatikum " adı verilen bir madde bu problem ortadan
kaldırmıştır. Temizlenen Astralon üzerine ilk renk monte edilir. Bunun
üzerine ikinci rengin astralonu konur ve ikinci renk monte edilir.
Diğer renklerin montajı da aynen yapılır.
Astralon Kopyalar kullanımlarına göre Kırmızı ve Mavi astralon kopya olarak ikiye ayrılır.
Kırmızı astralon kopya tekrarı olan ince işlerde önem kazanır. Aynı
zamanda Baskı Taksimat Kartonu vazifesini görür. Her rengin montajı
için ayrı astralon kullanılır. Bunlar daha sonra tekrar kullanılmak
üzere saklanabilir.
Mavi astralon kopyada ise her renk için ayrı ayrı " Montaj Taşıyıcısı "
kullanılmaz. Her renk kendi kopyasından sonra sökülür. Yani birinci
renk monte edildikten sonra pozlandırılıp sökülür, diğer renklerde aynı
işleme tabidir.
Astralon kopyasında bütün renkler ve yazılar bir astrolon yani montaj
folyesi üzerine monte edilir. Kalıp ve baskı ustalarına kontrol imkânı
veren dikey ve yatay çizgili Rehberler yapıştırıldıktan sonra astrolon
film makinesinde filme alınır. Daha sonra filmler, montaj masasına
yerleştirilerek her renk ayrı olmak üzere montaj edilir. Montajlanan
filmler, ayar hassasiyeti sağlandıktan sonra kalıba gönderilir.
Ofsette montajlar, gazete montajları hariç, daima pozitif olarak
yapılır. Ayrıca burada kullanılan filmlere mat yüzlerinden
bakıldığından yazı ve resimler ters olmak zorundadır. Bu durum negatif
montaj için de böyledir. Pozitif montajda renklerin hassas olarak üst
üste oturması, negatif montaja göre daha kolaydır. Ne var ki negatif
montajda film sarfiyatı daha azdır. Pozitif veya negatif montaja karar
vermeden önce bu çalışmaların ekonomik yönü tartışılmalıdır. Gazeteler,
film sarfiyatını azaltmak için negatif montaj sistemini seçmişlerdir.
Filmler montaj taşıyıcısına, şeffaf bantla, iş olmayan kısımlardan
yapıştırılır. Şayet " İş " üzerine şeffaf bant gelirse, ince çizgiler
meydana gelir ve bu çizgiler de baskıda ortaya çıkar. Şeffaf bantla
yapıştırmanın mümkün olmadığı işlerde ise özel yapıştırıcılar
kullanılır. Özel yapıştırıcılar poza zarar vermezler.

Pikaj : Bir tasarımın basılabilmesi için kameraya hazır çiziminin
hazırlanması gerekir. Bu çalışmaya "pikaj" adı verilmektedir.
Tasarımcı, görsel unsurların nasıl yerleştirildiğini pikaj üzerinde
denetleme olanağı bulur. Pikaj, kamera ile filme alınmaya hazır bir
çalışmadır. Kamera ile kaydedilen film ise daha sonra baskı kalıbının
hazırlanmasında kullanılır.
Pikaj için gereken ilk malzeme, çizim
yüzeyidir. Çizim yüzeyinin, tasarımın gerçek ölçülerinden biraz daha
büyük tutulmasına rapido ve kurşun kalem gibi malzemelerle çizim
yapmaya elverişli olmasına dikkat edilmelidir. Bu yüzeyler; resim
kâğıtları, üzerlerinde mili metrik çizgiler olan bristol kartonlar,
kuşe kâğıtlar ve aydıngerlerdir. Pikaj da kullanılan diğer malzemeler
ise T cetveli, gönye, maskeleme bandı, yapıştırıcı, makas, cımbız,
maket bıçağı, jilet, sıvı daktilo silgisi, kurşun kalem, rapido, fırça,
trilin ve çini mürekkebidir.
Dizgi çıktıları, reprodüksiyonlar ve illüstrasyonlar pikaj üzerinde bir
araya getirilir. Küçük parçaların yapıştırılmasında kauçuk çözeltisi,
büyük parçaların yapıştırılmasında ise mumlama yöntemi tercih
edilmektedir.
Slaytların, fotoğrafların ve illüstrasyonların pikaj üzerine istenilen
ölçüler içinde yerleştirilmesinde orantı cetvellerinden yararlanılır,
Letraset gibi kuru yöntemle transfer edilebilen harfler pikaj üzerine
doğrudan uygulanabilirler.
Çizim bittikten sonra bütün lekeler ve çizim yanlışları temizlenmeli veya kapatılmalıdır.
Birçok renk kalıbının üst üste kullanıldığı durumlar dışında,
genellikle bütün görsel unsurlar, aynı yüzey üzerinde ve gerçek
boyutlarında gösterilir. Büyütülmesi ya da küçültülmesi istenen
pikajların üzerine gerekli bilgiler not edilmelidir.
Fotoğraf, slayt ve illüstrasyon gibi malzemeler renk ayrımı işleminden
geçirileceği için, pikajdan ayrı tutulurlar. Pikaj üzerinde yer alan
fotoğrafların bulunduğu bölümler, içi siyah veya kırmızı renklerle
doldurulmuş kutular halinde gösterilir. Pikajdan alınan negatif film
üzerinde fotoğrafların yer alacağı kutular saydam yüzeyler halinde elde
edilirler. Böylelikle fotoğraflardan alınan tramlanmış negatifler, bu
saydam kutular içine kolaylıkla monte edilebilir. Bazen siyah-beyaz
çalışmalarda fotoğraflar önceden tramlanır ve tramlanmış pozitif
kopyalar doğrudan doğruya pikajın üzerine yapıştırılırlar. Bu yöntem
kullanıldığında, pozitif kopya üzerinde rötuş yapma olanağı doğar.
Renk kalıplarının üst üste kullanılacağı ya da görsel unsurların
birbirinin üstüne bindirildiği çalışmalarda, pikajın uygulandığı yüzeye
ek olarak aydınger kâğıtlarından yararlanılır. Böylelikle renk ya da
diğer görsel unsurlar, montaj aşamasında bir araya getirilmek üzere
ayrı yüzeyler üzerine çizilir ya da yapıştırılırlar. Bu unsurların
film, montaj, kalıp ve baskı aşamasında istenilen konumlarda
kullanılabilmesi için pikaj da dahil olmak üzere bütün ek tabakaların
üzerine siyah mürekkeple birbirleri ile çakışan kros işaretleri konur.
Daha basit renkli çalışmalarda ise, renkli basılacak bölüme pikaj
üzerinde istenilen renk kodu verilir. Böylelikle pikaj, biri siyah
kalıp için, diğeri renkli kalıp için olmak üzere iki kez pozlandırılır.
Pikajın sınır çizgilerini belirtmede, ortokromatik filmin duyarsız
olduğu açık mavi tonlarda özel olarak üretilen markerler kullanılır.
Eğer görsel unsurlar ya da zeminde kullanılan renkler tasarım dış
sınırlarına kadar bütünüyle kaplıyorsa, bu durumda tasarımı sınırlayan
çizgilerin 2-3 mm. dışına siyah mürekkeple bir çizgi daha çizilmelidir.
Tasarımı sınırlayan çizgiler ile bu çizgilerin dışından siyah
mürekkeple çizilen çizgiler arasında kalan boşluğa "bıçak payı" adı
verilir. Ayrıca pikajın dört köşesine siyah mürekkeple kesim
sınırlarını belirten kroslar konulmalıdır. Bu kroslar köşelerden 3-4 mm
uzaklıklarda olmak üzere rapido, trilin ya da ince uçlu siyah keçeli
kalemlerle belirtilmelidir.
Pikaj, kamera ile pozlandırma aşamasında kirlenebilir, hatta
çizilebilir. Bu nedenle pikaj çalışmalarını, üzerlerini örtecek
biçimde, eski kâğıtlarla kaplamak yararlı olur.
Pikaj, bir tasarımın basılma sürecindeki ilk basamaktır. Bu çalışma,
çizim yüzeyi üzerine önceden belirlenen konumda yerleştirilmiş ve
kamera ile pozlanmaya hazır hale getirilmiş bütün görsel unsurları
içerir. Bu nedenle, pikajın kusursuz olarak hazırlanması gerekir,
harflerdeki kırılmalar, imlâ yanlışları, baskı tekniği açısından risk
oluşturan çalışma yöntemleri vb. basılı işe aynen yansıyacaktır.
Pikaj çizimine başlamadan önce slayt, fotoğraf, illüstrasyon, tipografi
gibi görsel unsurları istenilen boyutlarda büyültmek ya da küçültmek
gerekir. Görsel bir imgeyi orantılı olarak büyütüp-küçültmede
başvurulan iki yöntem vardır :
a) Diyagonal Çizgi : Büyütülmesi yada küçültülmesi gereken görsel
unsurun sınırlarını belirleyen çerçeve çizgileri, üzerline
yerleştirilen yarı saydam bir kağıda aktarılır. Çerçeveyi oluşturan
dikdörtgenin sol alt köşesi ile sağ alt köşesi, cetvel yardımıyla,
diyagonal bir çizgiyle birbirine bağlanır. Eğer imgenin büyütülmesi söz
konusu ise, bu diyagonal çizgi çerçevenin sağ üst köşesinin daha da
yukarısına doğru uzatılmalıdır. Bu diyagonal çizgi üzerinde alınacak
herhangi bir noktadan, çerçeveyi oluşturan doğrulara çıkılacak
dikmelerle; imgenin orantılı olarak büyütülmüş ya da küçültülmüş
örnekleri elde edilir.

b) Orantı cetveli : Büyültme ve küçültme işleminde sık kullanılan,
kolay ve hızlı çalışma olanağı veren bir araçtır. Orantı cetveli,
genellikle aynı merkezden birbirine bağlanan iki diskten oluşur.
Disklerin çevresi mili metrik çizgilerle bölünmüştür. Görsel imgenin en
ya da boy ölçüsü ile büyültme ya da küçültme durumunda istenen en ya da
boy ölçüsü iki disk üzerinde üst üste çakıştırıldığında; disklerin
bütün kenarlarında birbirleriyle karşılıklı olarak çakışan bütün
ölçüler, görsel unsurun küçültülmüş ya da büyütülmüş boyutlarını
gösterir.
Pikajda kullanılan bütün çizgiler, film yüzeyinde
görünecek biçimde, siyah mürekkeple gösterilir. Pikajın köşelerinde yer
alan ve kesim yerlerini gösteren çizgilere kros çizgileri denir. Kesik
çizgiler ise katlama yerlerini belirtir. Pikaj içinde yer alan ve
mürekkeple belirtilen bütün çizgiler, baskı ile doğrudan ilişkilidir.
Çerçeve çizgileri, kesilerek ayrılması gereken bölgeleri gösteren kesik
çizgiler, tramlanacak ya da baskıda renklendirilecek kısımların
sınırlarını belirtmede kullanılan çizgiler bu gruba girer.
İki ya da daha fazla rengin, tipografi, illüstrasyon ya da fotoğrafın
birbirinin içinde veya üst üste kullanıldığı tasarımlarda pikaj, iki
yada daha fazla olmak üzere ayrı kâğıtlar üzerine hazırlanır. Önce
görsel unsurların en belirleyici olarak yer aldığı çizim hazırlanır.
Ayrı olarak çizilen bu tabakaların her birine; sonradan doğru olarak
monte edilmelerini sağlayacak biçimde, üst üste konulduklarında
birbirlerine çakışan kros işaretleri konulmalıdır.
Montaj yapılırken filmlerin ters yani "Emülsiyonlu" tarafı üste
bakmalıdır ki kopya işlemi yapılırken hassas tabaka plakaya gelsin.
Aksi halde film kalınlığı ışığı geçireceğinden özellikle tramlı işlerde
nokta kaybına neden olur.
Ayrıca sınırlı bir resim içersinde tek tek monte edilmesi gereken
filmlerin, iş olmayan kısımlarının üst üste montajı, sonradan bir takım
düzeltmelerin yapılmasını gerektirir. Üst üste filmler gölgeler yapar
ve bu gölgeler plâkaya aynen geçer.

Montaj Folyeleri ve Özellikleri
Günümüzde, kullanılmakta olan
montaj folyelerinin özellikleri grup olarak birbirinin aynı olmasına
rağmen sadece kimyasal özellikleri açısından farklılık gösterirler.

1) Selüloz asetat esaslı folyeler : Ultrapan, selonex ve asetat
folyeler bu gruba dahildirler. Bunlar selüloz ve asitikasit
bileşimleridir ve yumuşatıcı miktarları % 25 dir. Kimyevi maddelere
karşı dayanıklıdırlar. Çok çabuk aşınırlar ve düşük hararette
kırılırlar. Neme ve ıslaklığa karşı dayanıksızdırlar.
2) Polikarbonat esaslı folyeler : Bunlar sıcaklığa karşı oldukça hassa
olmalarına rağmen neme karşı dayanıklıdırlar. Soğuğa ve yıpranmaya
karşı dirençlidirler.
3) Vinilklorit-Karışık Polimerisat esaslı folyeler : Astralon bu gruba
dahildir. Günümüzde en yaygın kullanışlı olanıdır. Sıcağa karşı oldukça
hassastır. Neme karşı diğer folyelerden daha dayanıklıdırlar. Kullanma
sıcaklığı 50 derecedir. Kimyevi maddelere karşıda dayanıklıdır. Kolay
yıpranmazlar. Ancak 50 derecenin üstünde veya çok düşük sıcaklıklarda
kırılmalar başlar ve elastikiyetleri kaybolur.
4) Polyester esaslı folyeler : Montaj işleri için en çok aranılan ve
kullanılan folyelerdir. Yapıları bakımından soğuğa, neme, kimyevi
maddelere, yırtılmaya ve yıpranmaya karşı dayanıklıdırlar. Kıvrılma
elastikiyetleri fazladır.
5) Kaplama (Sargı) Esaslı folyeler : Polyester tipi folyelerdir.
Polietilen veya PVC bileşimleri ile kaplıdırlar. Mat, bir yüzü parlak,
her iki yüzü parlak folyeler bu gruba dahildir. Kaplama nedeniyle neme
karşı dayanıklılık derecesi çok yüksektir. Bu nedenle kimyevi maddelere
karşı dayanıklıdırlar.

Montajda Sayfa Dağılışı
Bir katalogun, bir mecmuanın veya bir
kitabın montajında, sayfaların tek tek basılıp kırıldıktan sonra sayfa
numaralarının dağıtılmasına "Montajda Sayfa Dağılışı" denir.
Kural olarak kâğıdın ön ve arkasına baskı yapılır. Bu baskılara "İlk
(ön yüz) baskı - İkinci (arka yüz) baskı" adı verilir.
Montaj çalışmalarında " Makas payı" nın mutlaka bırakılması ve makas
tarafının işaretlenmesi lazımdır. Makas, tabaka baskı makinesinin
kağıdı tuttuğu kısmına verilen addır. Bu alana baskı yapılamaz, bu
paylar baskı makinesi çeşitlerine göre değişebilir. Baskı makinesinde
makas adı verilen tutacaklar ile kağıt, baskıya geçirilir. Makasın
karşı tarafına etek denir.
Baskı makinelerinde kağıdın hizalanarak baskıya geçmesini sağlayan
makine parçasına Poza denir. Poza, sağ ve sol (ön ve karşı) olarak 2
adettir. Kağıtların baskısı bittikten sonra ayrı bir baskı ya da kesim
için kağıtlar poza tarafından hizalanır.
Kâğıdın, aynı kalıpta hem arka hem de ön yüzün baskısını yapma işlemine
Revolta denir. Kağıdın bir yüzü basılır ve daha sonra aynı kağıt ve
aynı kalıplar kullanılarak arka yüz baskıya geçirilir. Bu yöntem baskı
ebadının büyük olduğu makinelerde, küçük, arkalı önlü ve yarım formalı
işlerde kullanılır.
Revolta, etek-makas ve poza olarak iki çeşittir. Etek-makas revolta da;
kağıt önce makas tarafından baskıya girer, tüm kağıtlar basıldıktan
sonra kağıt, etek tarafından çevrilerek baskı yapılır. Poza revolta da
ise kağıt sağdan sola yada soldan sağa ve arkası çevrilerek baskı
yapılır. Ayrıca Etek-Makas revolta da, etekten ve makastan bırakılacak
boşluk eşit olmalıdır.
Kâğıdın her iki tarafına baskı yapabilmek için kâğıdı çevirmek gerekir. Bunlar :
1) Yanı Üzerine Çevirme (Revoltalı) : En çok kullanılan çevirme
şeklidir. Küçük ebatlı basılacak işin ön ve arka sayfaları kâğıdın bir
yüzündedir. Yani kalıpta ön ve arka sayfalar bir aradadır. Kâğıdın her
iki tarafı da basılacağından, bir tabaka ortadan kesilerek iki ayrı
forma elde edilmiş olur. Ebadı biraz büyük olan işlerde önlü arkalı
baskıdan sonra kâğıt ortadan kesilmez, yani tek forma şeklindedir. Yine
bu çevirme usulünde kâğıdın çok düzgün dik açılı kesilmesi şarttır.
Yanı üzerine çevirmede "Sayfa Kılavuzu" değişir, "Baskı Kılavuzu"
değişmez.
2) Kıvırarak Öne Doğru Çevirmek (Etek/Makas) : Bu çevirme şeklinde
kâğıt öyle çevrilmelidir ki, "Kâğıt Kenarı" ve "Sayfa Kılavuzu" konumu
değiştirmeden "Baskı Yan Kılavuzu" ile arka arkaya gelebilsin ve
muntazam baskı yapabilmek için kâğıdın her iki geniş yüzü dik açıyla
kesilebilsin.